Soorten paddenstoelen
In Nederland komen meer dan vijfduizend soorten paddenstoelen voor. Zo’n honderd ervan zijn eetbaar, circa vijftig zijn giftig en een stuk of zes zijn dodelijk. Er wordt vaak gesproken over zwammen en paddenstoelen. Maar wat is het verschil tussen die twee? Een zwam is een synoniem van schimmel, ook wel fungi genoemd. Een paddenstoel is een schimmel (zwam) of in feite het vruchtlichaam van een schimmel. Het is dus maar een heel klein deel van een schimmel. Vaak ontstaat er verwarring bij het fenomeen vliegenzwam; dat is geen zwam maar een soort paddenstoel. Paddenstoelen zijn er bovendien in verschillende vormen:
- Saprofyten: paddenstoelen die leven van afgestorven plantenresten, zoals bladeren en houtresten. Een voorbeeld is de geschubde inktzwam.
- Parasieten: deze tasten levende bomen en planten aan, zoals de honingzwam.
- Mycorrhiza’s: zij leven in symbiose met planten en bomen. De vliegenzwam vormt myco’s met dennen en sparren.
Vele mythes en legenden
Vroeger werden paddenstoelen gezien als tovenarij of maaksels van de duivel. Tegenwoordig weten we beter. Toch blijven wetenschappers zich verbazen over deze bijzondere bosvruchten. Ze spreken tot de verbeelding en er zijn tal van mythes en legenden, daar is zelfs een speciale naam voor: fungilore. Elfenbankje, duivelsbrood, heksenbezem, satanszwam en judasoor zijn een paar van de talloze bijnamen die verwijzen naar die verhalen. De bovengrondse vruchtlichamen hebben soms de meest bijzondere vormen, waardoor mensen ze vroeger associeerden met padden, slangen, draken, trollen, magiërs, heksen, druïden en gifmengers. Die laatste associatie is niet zo gek, want sommige paddenstoelen zijn ook echt giftig of zelfs dodelijk.
Paddenstoelen in een heksenkring
Heel bekend is de heksenkring. Nee, die ontstaat niet doordat er ’s nachts heksen in een rondje hebben gedanst. Hoe een heksenkring wel ontstaat? Het is de buitenste ring van waar ooit een spoor – het zaadje van een paddenstoel – is neergedaald. Daaruit groeien in alle richtingen even lange schimmeldraden, met aan het uiteinde paddenstoelen. Vandaar die kring. Omdat de kring is ontstaan uit één spoor, zijn de paddenstoelen die je ziet dus eigenlijk één en dezelfde. In het midden groeien er geen, omdat daar de voedingsstoffen in de bodem uitgeput raken. Er zijn zelfs heksenkringen van wel honderden meters groot.
Zijn paddenstoelen in de tuin goed of slecht?
Paddenstoelen laten vaak als eerste zien hoe het met de natuur gaat. Dat komt doordat ze wel voorkomen op bijvoorbeeld zandgronden in het bos, waar vogels en vlinders juist schaars zijn. Behalve dit zijn paddenstoelen vooral de opruimers van de natuur. Ze breken namelijk dode en levende organismen af: ze leven van organische materialen als bladeren, dood hout en andere plantenresten. Het is dus helemaal niet slecht om paddenstoelen in de tuin te hebben, maar juist goed. De komst van deze schimmels kun je stimuleren. Enkele tips:
- Leg takken of houtsnippers op de grond, zodat er op de verteerde houtsnippers in no time paddenstoelen als elfenbankje en zwavelkopje op verschijnen.
- Ruim een hoekje van de tuin niet op, zodat er een vochtige, bedekte bodem met paddenstoelen ontstaat. Zo’n hoekje is overigens ook fijn voor egels, want die kunnen er hun winterslaap houden.
- Ben zuinig met kunstmest; neem liever stalmest met stro.
- Laat een gekapte boom liggen of laat de stronk staan. Met een beetje geduld zie je daar paddenstoelen op verschijnen.
Bomen praten via schimmels
Hoe magisch en vaak nog onbekend de wereld van paddenstoelen en schimmels is, blijkt uit het zogenoemde Wood Wide Web. Dit duizelingwekkende ondergrondse netwerk bestaat uit schimmels dat over de hele wereld is verbonden. De naam van dit type schimmel is mycorrhiza, kortweg myco’s. Anders dan andere schimmels die vooral plantenmateriaal afbreken, gaan myco’s juist een innige verbintenis met levende planten en bomen aan. Op die manier vormen bomen en planten via de myco’s grote, ondergrondse netwerken. De myco’s groeien rond en in de wortels van bomen en planten. Onderling vindt een sublieme ruilhandel plaats: de schimmel geeft de boom de voedingsstoffen fosfor en stikstof en de schimmel krijgt daar suiker voor terug. Een ideale ruil die waarschijnlijk al zo’n 470 miljoen jaar geleden ontstond. In onderstaand filmpje wordt dit systeem uitgelegd en wordt een leuke parallel getrokken tussen het Wood Wide Web en het World Wide Web.