Vleermuizen zijn mysterieuze nachtelijke jagers. Pijlsnel schieten ze over het water of door de tuin. Sommige mensen willen de beestjes weren, maar in feite zou je blij moeten zijn als er vleermuizen bij jou in de buurt wonen. Ze eten duizenden insecten per nacht! Lees over soorten in Nederland, waar ze leven en wat ze eten. En nee, vleermuizen zijn niet gevaarlijk.  

Soorten vleermuizen herkennen

Wereldwijd leven er rond de duizend soorten vleermuizen. Nederland kent zeventien verschillende soorten. De meest voorkomende in onze tuinen en huizen is de dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus). Zoals zijn naam doet vermoeden, is dit de kleinste soort die in ons land leeft; hij past zelfs in een luciferdoosje. Je vindt dwergvleermuizen op veel plekken waar mensen leven, bijvoorbeeld onder dakgoten. Andere vaker voorkomende soorten:

• Een grote vleermuissoort is de laatvlieger (Epteiscus serotinus). Laatvliegers wonen overal in Nederland in gebouwen. Je kunt ze tijdens het vliegen herkennen aan opvallende, brede vleugels. De staart lijkt op een accolade, dat is het {-teken, maar dan een kwartslag gedraaid natuurlijk.
• Onze favoriet is de grootoorvleermuis, die inderdaad flinke oren heeft. In ons land vind je twee soorten: de grijze grootoorvleermuis (Plecotus austriacus) en de gewone grootoorvleermuis (Plecotus auritus). Ze zijn aan de hand van hun silhouet niet van elkaar te onderscheiden in de lucht, maar hun grote oren en brede vleugels verraden in ieder geval uit welke familie ze komen.
• De watervleermuis (Myotis daubentonii) vind je jagend boven het wateroppervlak. De vleugels van deze vlieger zijn smal en lang en het herkenningspunt is een in het oog springende witte buik.

Wat eten vleermuizen?

De vleermuizen die in Nederland leven zijn supernuttig, want ze eten allerlei hinderlijke of voor de landbouw schadelijke insecten. Elke soort heeft zo zijn voorkeur: de grootoorvleermuis houdt van nachtvlinders (ook die van de eikenprocessierups), en de watervleermuis maak je blij met muggen. Zonder de watervleermuis zouden diverse waterrijke woonwijken bedolven worden onder muggen. Want omdat vleermuizen per nacht ruim een kwart van hun lichaamsgewicht moeten eten, eten ze duizenden insecten zoals motjes, kevers en dus ook muggen weg. Bovendien behoren vleermuizen dankzij een unieke sonartechniek tot de meest doeltreffende jagers van de nacht. Ze jagen aan de hand van deze echolocatie. Door telkens korte geluidjes uit te zenden en deze op te vangen, weten ze waar hun prooi zich bevindt. Wij mensen kunnen deze geluidjes met het blote oor vaak niet horen.

Is een vleermuis in huis of tuin gevaarlijk?

Nee, het is niet gevaarlijk om in de buurt van vleermuizen te leven. Ze worden vaak gezien als grote aanstichters bij zoönose, het overdragen van ziekte of infectie van dier op mens. Een klassiek voorbeeld is rabiës. Heel gevaarlijk, maar de ziekte komt nauwelijks voor in Nederland. Ook kun je niet zomaar besmet raken, want je hebt hiervoor een beet, krab of contact met speeksel van een besmette vleermuis nodig. Wees dus niet bang als er een vleermuis in huis of in de tuin vliegt. Zie je een vleermuis liggen die je zo kunt oppakken omdat hij ziek of dood is? Doe dit dan nooit zonder speciale handschoenen, want de vleermuis kan besmet zijn met rabiës. Maar geen zorgen, want in de afgelopen vijftig jaar is in Nederland niemand besmet geraakt met rabiës. Verder lees je soms dat grote hoeveelheden vleermuizenpoep schadelijk kunnen zijn voor je gezondheid. De stoffen in de uitwerpselen zouden namelijk ziekmakende schimmels (Histoplasma capsulatum) bevatten, die longproblemen kunnen veroorzaken. Echter, er zijn tot nu geen aanwijzingen dat de schimmel in ons land voorkomt. En vliegt er een vleermuis in je huis? Geen paniek. Doe alle lichten uit en zet de ramen open. Hoogstwaarschijnlijk vindt het beestje zijn weg naar buiten wel.

Waar leven vleermuizen?

Voor de winterslaap zoeken vleermuizen naar een plekje met een constante temperatuur, zo min mogelijk tocht, een hoge luchtvochtigheid, rust en duisternis. Grotten, bunkers, forten en andere ondergrondse ruimtes zijn daarom belangrijke winterverblijven. Maar vleermuizen vinden steeds moeilijker een geschikte schuilplek, waardoor ze kwetsbaar worden. Ze worden overal ter wereld bedreigd door ontbossing, groei van steden, aanleg van infrastructuur, klimaatopwarming en de afname van biodiversiteit. Niet voor niets zijn alle zeventien soorten in Nederland wettelijk beschermd door de Wet Natuurbescherming. Je mag ze daardoor niet storen zonder toestemming van de overheid. Indien er een gebouw wordt neergezet op een plek waar vleermuizen wonen, dan moet er een alternatieve woonplek voor ze komen. Zo kunnen bouw, renovatie en aanleg van wegen samengaan met de bescherming van vleermuizen. Alternatieven zijn bijvoorbeeld vleermuiskasten of vleermuisvoorzieningen die zelfs speciaal worden ingebouwd bij panden. Er worden ook weleens speciale bunkers gebouwd om vleermuizen onderdak te bieden, zoals in het dorp en waterwingebied Sint Jansklooster (OV). Omdat dit een coulisselandschap is en vleermuizen daar graag leven, besloot waterbedrijf Vitens er in 1998 een vleermuisbunker te bouwen. Inmiddels maken vele vleermuizen gebruik van deze plek om te leven. Tot slot wordt er bij nieuwbouw steeds vaker rekening gehouden met de beestjes. Lees op de site van de Zoogdiervereniging meer over vleermuisvriendelijk bouwen.

Een vleermuis zien met eigen ogen

Vleermuizen spot je het best rond zonsondergang tijdens zomeravonden. ’s Winters zie je ze niet, want dan houden ze een winterslaap. De dwergvleermuis is er een die je vaker in de stad ziet. Als je ’s avonds iets door de duisternis ziet schieten, is de kans dus groot dat dit een dwergvleermuis is. Leuk om te proberen: je kunt een vleermuis ‘lokken’ door een klein steentje in de lucht te gooien. Er is een kans dat ze erheen duikt omdat ze denkt dat het een insect is. Verder zie je watervleermuizen logischerwijs jagen boven water en andere soorten vind je vaak in de buurt van natuurgebieden. Voor de liefhebber: Natuurmonumenten organiseert weleens vleermuisexcursies. Ook bestaat de Nacht van de Vleermuis, waarbij er het laatste weekend van augustus door het hele land excursies zijn om vleermuizen te zoeken.