Nieuws is het allang niet meer: het is niet fraai gesteld met de populatie bijen in ons land. Maar hoe kun je ze een handje helpen en meer wilde bijen in je tuin lokken? Bijen zijn specialist in het bestuiven van bloemen, gewassen en fruitbomen. Hun favoriete werkomgeving is dan ook een bloeiende bijentuin. We geven je praktische tips en geschikte bloemen en planten waar bijen op afkomen.

Informatie over bijen en hun bedreigingen

In Nederland leven tussen de 350 en 370 bijensoorten, waarvan de honingbij veruit de bekendste is. Inmiddels wordt ruim veertig procent van deze bijensoorten met uitsterven bedreigd. Gebrek aan voedsel en nestgelegenheid vormen de grootse bedreigingen voor wilde bijen. Daar zijn verschillende redenen voor te noemen.

• Intensieve en grootschalige landbouw. Hierdoor vinden bijen steeds moeilijker voedsel, omdat er op de grote akkers steeds dezelfde soort gewas wordt verbouwd en vaak niet de soorten die bijen lekker vinden.
• Ook het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de landbouw doodt insecten zoals de bij. Deze insecten zijn belangrijk voor planten. De gewassen die wij eten zijn grotendeels afhankelijk van bestuiving door bijen en andere insecten.
• Verstedelijking en het efficiënte beheer van openbaar groen. Bijen houden niet van strakke gazons en bermen zonder bloemen; daar vinden ze geen nectar en stuifmeel of prettige plekjes om nesten te bouwen.
• De varroamijt is een belangrijke doodsoorzaak van de honingbij en andere bijen. Deze exotische parasiet zorgt ervoor dat de beestjes binnen één tot drie jaar sterven.
• De verandering van ons klimaat heeft eveneens een slechte invloed op vele insecten, zo ook op bijen in de tuin of elders in de natuur.

Klimaatverandering en bijen

Dankzij hun dikke vacht en de mogelijkheid met hun vleugels te trillen, kunnen hommels al uitvliegen bij lage temperaturen (>10 °C). Vandaar dat je die vaak als eerste ziet opduiken in het prille voorjaar. Maar door klimaatverandering wordt het vaak (langer) warm of zelfs heet in onze lentes en zomers. Daar houden hommels niet van: veel te warm, en daardoor hebben zij het moeilijk. Daartegenover staat dat de winters tegenwoordig mild zijn, waardoor er al vroeg in het jaar hommelkoninginnen ontwaken. Dit terwijl er nog geen voedsel (bloeiende planten) is te vinden. De verschuiving in bloeiperiode van planten heeft bovendien ook invloed op de stand van bijen; als een specifieke plant niet bloeit in de tijd dat de bij of hommel actief is, kan deze geen voedsel vinden en sterft. Hebben we toch ineens een erg koude winter? Dat kan ervoor zorgen dat vele honingbijen in een volk (bij imkers) sterven.

Waarom zijn bijen zo belangrijk?

Zo’n 80% van onze eetbare gewassen is afhankelijk van bestuiving door bijen en andere insecten. Wilde bijen zijn dus niet alleen belangrijk voor de natuur, maar ook cruciaal voor de productie van ons eigen voedsel. Diverse soorten fruit, zoals appels, peren en kersen, worden bestuift dankzij de inzet van bijen en hommels. Die laatste worden bovendien gebruikt in kassen om groenten te bestuiven. Daarnaast zijn veel insectensoorten essentieel voor de biodiversiteit van onze natuurgebieden, parken en ander gemeenschappelijk groen. Bijvoorbeeld hommels, wilde bijen en vlinders.

Verschillende soorten bijen

Bijen kun je grofweg indelen in drie groepen: honingbijen, hommels en solitaire bijen. De honingbij wordt door imkers gehouden en wordt daarom niet als wilde bij beschouwd. Het is ook de enige bij die het hele jaar leeft en dus overwintert. Zowel honingbijen als hommels – sociale bijen – leven in een volk met een koningin en hiërarchische taken. De groep solitaire bijen is heel divers in levenswijze en uiterlijk. De een is dik en harig, de ander is slank en bijna kaal. Solitaire bijen zijn bovendien niet altijd geel-zwart gestreept: er zijn zelfs metaalgroene bijen. Maar ook helemaal zwarte of bontgekleurde met rode, witte of gele vlekken. De meeste wilde bijen leven alleen (solitair), heel anders dan de honingbij die bij de imker in een volk leeft. De solitaire wilde bij bouwt een nest bijvoorbeeld in een zelf gegraven gangenstelsel of in een holle stengel.

Help de bijen in je tuin

In onze tuinen zien we slechts een fractie van de vele bijen in ons land: zo rond de 25 soorten. Tijd om ze een warm welkom te heten. Heb je ruimte en wil je die gebruiken om bijen in de tuin te lokken? Maak jouw (gedeelte van de) tuin dan zo bijvriendelijk mogelijk. Creëer een wilde sfeer met een mix van inheemse en uitheemse planten. Enkele tips.

• Maak een kleine bosrand met relatief kleine bomen die bijen lekker vinden, zoals een appelboom. Plaats daaronder wat lagere tweejarige planten, bijvoorbeeld vingerhoedskruid.
• Laat je grasmat groeien, want lang gras biedt bescherming en nestmogelijkheden voor insecten als hommels. Knip het gras een of twee keer per jaar met een tuinschaar nadat de wilde bloemen zaad hebben gemaakt.
• Je kunt ook een bloemenweide aanleggen met zaad voor wilde weideplanten of prairieplanten met grassen. Snoeien doe je eens per jaar laat in de zomer. Lees alles over het aanleggen van je eigen bloemenweide in de tuin.
• Er is zaadmengsel te koop dat speciaal voor bestuivers is gemaakt. Er zitten tot wel veertig verschillende soorten in waar bijen op afkomen. De grond omspitten en onkruidvrij maken doe je in maart, inzaaien halverwege april.
• Een waterplaats is ook wenselijk voor bijen en andere insecten en een goede manier om ze te lokken. Heb je geen ruimte voor een vijver, dan kun je ook kleine waterplaatsen creëren in je tuin. Zorg dat je er de juiste waterplanten inzet waar bijen op kunnen zitten als ze drinken. Lees meer over een waterplaats met waterplanten maken.
• Inheemse struiken die bloeien kunnen een dichtbegroeide haag vormen en tegelijkertijd nectar geven. Een voorbeeld is hondsroos. Dit is win-win voor bijen en insecten, maar ook voor sommige vogelsoorten die bescherming opzoeken laag bij de grond.
• Help vroege insecten zoals hommels door in het najaar de juiste vroegbloeiende bloembollen in de grond te stoppen. Bekijk hoe en welke bloembollen je kiest om de bijen te helpen.

Bloemen voor bijen

Hommels en solitaire bijen zijn bestuivers. Ze houden van gekleurde en lekkere nectar- en stuifmeelplanten vol bloemen. Met deze lijst kun je uit de voeten om meer bijen in de tuin te lokken.

Bomen en struiken:

• Amerikaanse sering (Ceanothus arboreus)
• Appelboom (Malus domestica)
• Vlinderstruik (Buddleja)
• Rode ribes (Ribes sanguineum)
• Hondsroos (Rosa canina)

Hoge planten:

• Virginische ereprijs (Veronicastrum virginicum)
• Bergamotplant (Monarda didyma)
• Herfstaster (Aster novae-angliae)
• Reuzenui (Allium giganteum)
• Dropplant (Agastache foeniculum)
• Vingerhoedskruid (Digitalis purpurea)

Middelhoge planten:

• Beemdooievaarsbek (Geranium pratense)
• Lavendel (Lavandula)
• Kruisdistel (Eryngium planum)
• Muurbloem of steenraket (Erysimum ‘Bowles Mauve’)
• Zonnehoed (Rudbeckia fulgida)

Lage planten:

• Slaapmutsje of goudpapaver (Eschscholzia californica)
• Tijm (Thymus)
• Bijenvoer (Phacelia)
• Grote klaproos (Papaver rhoeas)
• Ezelsoren (Stachys byzantina)
• Boerenkrokus (Crocus tommasinianus)