Hoor je ’s avonds in de tuin wat gescharrel onder de struiken? Dikke kans dat daar een egel rondneust op zoek naar eten. De kleine stekelige beestjes zijn niet alleen leuk om te observeren, ze dragen ook bij aan een tuin in evenwicht. Egels eten namelijk graag rupsen, slakken, maden en andere insecten. In het najaar zijn ze naarstig op zoek naar beschutte plekjes om een winterslaap te houden, wat ook in jouw tuin zou kunnen. Lees ook onze tips om je tuin zo egelvriendelijk mogelijk te maken.

Al jaren minder egels geteld

Dat het niet goed gaat met egels in ons land, is inmiddels bekend. De populatie is in de afgelopen 25 jaar met 35 procent gedaald. De bijna 2100 getelde egels in 2019 zijn geen garantie op goede egeljaren daarna. Er zijn diverse redenen waardoor egels in Nederland, maar ook in andere Europese landen, het zwaar hebben. De belangrijkste reden is de afname van het aantal insecten en slakken, die de grootste voedselbron vormen voor egels. De droge zomers zorgen daarbij voor een gebrek aan water en een moeilijke zoektocht naar voedsel, omdat wormen en slakken dieper wegkruipen in de grond. Door meer bloemen en planten in je tuin te zetten die insecten aantrekken, kun je de egel dus helpen. Een andere oorzaak is het verkeer. Nederland heeft het op drie na dichtste wegennetwerk van Europa en daardoor is de egel al meer dan tien jaar het meest gedode zoogdier in het verkeer (bron: Egelwerkgroep). Het is nog onduidelijk of de opkomst van de robotmaaier ook een rol speelt bij de daling van het aantal egels.

Weetjes over egels

Deze schattige diertjes behoren tot de oudste nog levende zoogdieren ter wereld. Zijn voorouder van de egel, de Litolestes, leefde 65 miljoen jaar geleden. Nog meer leuke feitjes:

• Egels (Erinaceus europaeus) worden doof, blind en kaal geboren, maar na een paar uur worden de stekels al zichtbaar onder de huid.
• Een volwassen egel heeft 4000 tot 6000 stekels.
• Het diertje is bijziend, maar reuk en gehoor zijn sterk ontwikkeld.
• Ze kunnen relatief hard rennen, zo’n 7,2 km per uur.
• Een egel beschikt over een zesde zintuig: het orgaan van Jacobson, tussen het gehemelte en de neusholte. Door veel speeksel aan te maken, neemt de egel geur- en smaakstoffen op. Daarna smeert hij het speeksel uit over zijn rug en is het reukkanaal klaar voor een nieuwe geurervaring.
• Raar maar waar: het beestje kan zwemmen. Zeer verrassend met die korte pootjes.
• Een egel moet minstens 0,6 kg wegen vóór hij in winterslaap gaat, anders overleeft hij de winter niet.
• Egels zijn beschermde dieren. Het is dan ook verboden om egels te verstoren of zelf in huis op te vangen.

Wat eten egels?

Egels zijn echte insecteneters, vooral in de lente en zomer. Vliegjes, vlinders, maden, wormen en ook slakken. Behalve kleinere dieren als slakken en rupsen, eten egels ook spinnen en zelfs kikkers en muizen. Voor een natuurlijke balans in de tuin, zijn egels hiermee onmisbare gasten. Verder zijn ze gek op rauwe eieren. Gedroogde meelwormen lusten ze ook, maar geef deze beter niet omdat een teveel de gezondheid schaadt. De Egelbescherming raadt kattenbrokjes aan, omdat de fysiologie van de egel het meeste lijkt op die van een kat en egels die brokjes dus erg smakelijk vinden. Tegen de winter bouwen egels een vetreserve op. Juist dan kun je extra (vlees bevattend) voedsel neerzetten, zoals speciaal natvoer voor de dieren. Totdat ze in winterslaap gaan, help je egels door een laag bakje vers water in je tuin te zetten. Doe er geen melk in, want egels verdragen geen lactose.

Gevaren in de tuin

Voor egels zijn er een hoop gevaren in de natuur en in je tuin waar ze aan blootgesteld worden. Deze worden deels veroorzaakt door de mens. Zo zitten er slakkengif en pesticiden in de grond waar egels hun voedsel vinden. Tuinen die strak zijn betegeld, bieden geen veilige plek voor de diertjes om te eten of een winterslaap te houden. Een meer recentere bedreiging komt van robotmaaiers die ’s nachts maaien. Deze kunnen dwars door schuilplaatsen van vaak jonge egeltjes heengaan, die daardoor snijwonden of nog ernstiger letsel oplopen. Egelopvangcentra melden een toename in het aantal door robotmaaiers (dodelijk) verwonde egels.

Tips voor egels plus een robotmaaier in de tuin

Wie toch zijn robotmaaier wil blijven gebruiken, maar ook egels graag ziet en wil helpen, gebruikt deze tips.

• Schaf je een robotmaaier aan, let dan op dat de beschermende kap (met daarin de botssensor) maximaal 4,5 cm van de grond afhangt. Zo kan hij niet over jonge egels heen rijden.
• De meeste jonge egels lopen rond tussen juni en september. Als je dat weet, kun je er simpelweg voor kiezen om in die periode van zonsondergang tot zonsopkomst niet te maaien.
• Zorg dat je minder te maaien hebt, dus een kleiner gazon. Of maai slechts een deel van je gazon en laat op het andere deel het gras zijn gang gaan. Zaai er wat veldbloemen tussen en je hebt een mooie, kleurrijke hoek die vlinders en insecten aantrekt.
• Maai een gedeelte met de robotmaaier en doe de rest met de handmaaier.
• Haal een gedeelte van het gazon weg en zet er planten en bomen voor in de plaats. Op die manier blijft je tuin groen, kan de robotmaaier toch zijn werk doen én bescherm je de jonge egels doordat de maaier in de voortplantingsperiode ’s nachts uit kan.

Egels in winterslaap

Egels houden vanaf november een winterslaap. Hier maken ze een speciaal nest voor, bedekt met een laag bladeren. Ze zorgen eerst voor een vetreserve, want tijdens de winterslaap verliezen ze liefst 25-30% van hun lichaamsgewicht. In het holletje zakt de hartslag en de ademhaling om zo min mogelijk energie te verbruiken. Ook de lichaamstemperatuur (normaal 35,5 °C) daalt flink, soms wel naar 4 °C. Zo nu en dan wordt een egeltje wakker. Dan scharrelt hij wat en maakt eventueel een nieuw nestje op een andere plek. Als de temperatuur weer stijgt, rond eind april, ontwaken de egels uit hun winterslaap. Dan is er weer voldoende voedsel en gaan ze direct op zoek om hun gewicht weer op peil te krijgen.

Egels helpen in je tuin

Wie het leuk vindt om egels vaker in de tuin te zien, kan de diertjes helpen.

1. Maak je tuin toegankelijk voor egels. Vooral in stedelijke omgevingen zijn tuinen vaak niet bereikbaar voor egels, omdat hekken en schuttingen de tuin volledig afsluiten. Een zogenoemde ‘egelsnelweg’ biedt dan een oplossing: een kleine doorgang in de schutting van 13×13 cm.
2. Zorg in het najaar dat er in je tuin voldoende bladeren, takken en natuurlijke materialen liggen om onder weg te kruipen. Egels houden namelijk van rommelige tuinen.
3. Heb je een aangelegde tuin met veel tegels? Plaats dan een egelhuis, een beschutte plek waar de egel kan eten en eventueel zijn winterslaap kan houden. Je koopt deze huisjes kant-en-klaar of je maakt er zelf een met een houten krat en een stukje tuinslang.
4. Gebruik geen pesticiden in je tuin, en al helemaal geen slakkenkorrels. Heb je last van slakken, zorg dan dat je egels naar je tuin lokt. Het zijn superslakkenbestrijders. Lees meer manieren om slakken diervriendelijk te bestrijden.
5. Let tijdens de winterslaap van de egels goed op in de buurt van bladeren of bijvoorbeeld bij je composthoop. Er kan een egel slapen onder een laag met bladeren.
6. Heb je een vijver in de tuin? Maak die dan met behulp van een loopplankje toegankelijk voor egels. Egels hebben namelijk moeite met steile oevers.